Công cụ hỗ trợ dịch thuật (CAT – Computer-Assisted Translation) là phần mềm quan trọng được các biên dịch viên sử dụng để nâng cao hiệu quả và chất lượng dịch thuật. CAT giúp tăng năng suất, đảm bảo tính nhất quán trong bản dịch và quản lý quá trình dịch thuật một cách hiệu quả. Các biên dịch viên chuyên nghiệp trên toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam, đều sử dụng công cụ CAT để rút ngắn thời gian dịch mà vẫn tăng khối lượng công việc.
Một trong những lợi ích lớn của CAT tool là việc tự động gợi ý từ và cụm từ lặp lại trong tài liệu thông qua bộ nhớ dịch (Translation Memory), giúp tiết kiệm thời gian và đảm bảo sự nhất quán trong toàn bộ tài liệu. Bộ nhớ dịch thường xuyên được cập nhật theo chủ đề, dự án, hoặc lĩnh vực để đảm bảo chất lượng cao nhất cho bản dịch.
Hiện nay, các phần mềm hỗ trợ dịch thuật phổ biến nhất bao gồm cả phiên bản trực tuyến và ngoại tuyến. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ phân tích các tính năng và ưu nhược điểm của hai loại phần mềm này, nhằm giúp bạn chọn được công cụ phù hợp nhất với nhu cầu dịch thuật của mình.
Công cụ hỗ trợ dịch thuật ngoại tuyến (Offline CAT tool)
SDL Trados 2017
Đầu tiên được phát hành vào đầu những năm 1990, phần mềm SDL Trados được phát triển và hoàn thiện hơn vào năm 1997, sau đó Microsoft bắt đầu sử dụng nó cho các nhu cầu nội địa hóa nên các phiên bản mới được xây dựng bao gồm SDL Trados 2017, 2011, 2014, 2015 và 2017 [1]. Hầu hết các công ty dịch thuật ưa chuộng sử dụng SDL Trados bởi các chức năng tiên Journal of Inquiry into Languages and Cultures ISSN 2525-2674 Vol 2, No 3, 2018 252 tiến của nó về định dạng (format) và phân đoạn (segment), cũng như số lượng lớn các định dạng tài liệu hỗ trợ, trong số những lợi thế khác (Nigenburg & Wilks, 2000). Hơn nữa, chức năng Fuzzy (chỉ ra chính xác những nội dung giống và gần giống nhau) từ 70% trở lên, và tỉ lệ chính xác này cao hơn so với các phần mềm hỗ trợ dịch thuật cạnh tranh gần nhất như Wordfast và MemoQ. Tuy nhiên, một trong những nhược điểm là chi phí của phần mềm, chẳng hạn, SDL Trados 2014 Freelance giá 825$ hoặc 255$ để nâng cấp phiên bản cũ hơn, và phí 2,895$ cho công ty để mua và 895$ để nâng cấp. Ngoài ra, một vấn đề phổ biến nữa mà nhiều người gặp phải với Trados là sự khó khăn để sử dụng đối với người mới bắt đầu dùng phần mềm này, vì vậy người mới sử dụng phải cần nhiều thời gian và công sức để học các tính năng mà SDL Trados cung cấp. 2.1.2.
Wordfast
Wordfast là một phần mềm hỗ trợ dịch thuật khá phổ biến có chức năng xử lý và quản lý thuật ngữ rất hiện đại. Với 3 bộ từ điển đồng hành, phần mềm Wordfast giúp tìm kiếm ngữ nghĩa từ vựng trong số lượng không giới hạn của bộ nhớ dịch, tìm kiếm phần tham khảo của các tài liệu chưa được định dạng, kết nối với các từ điển bên ngoài hay các dữ liệu thuật ngữ dựa trên trang web. Do vậy, người sử dụng phần mềm Wordfast có thể tìm thấy các thuật ngữ trong từ điển Wordfast bằng động tác sao chép và dán, sự thống nhất cách dịch các thuật ngữ cũng sẽ được kiểm tra trong tất cả các phân đoạn ở văn bản dịch. Năm 2009, Wordfast phát hành phần mềm Wordfast Studio, trong đó bao gồm Wordfast Classic và Wordfast Professional. Wordfast Prof 6.0 ra đời có nhiều cải tiến hơn Worfast Classic; tuy nhiên, nguyên tắc cơ bản của hai phiên bản phần mềm này đều là sự kết hợp hai công nghệ phân đoạn và bộ nhớ dịch. Wordfast chi phí 550$ cho phiên bản Pro độc quyền hoặc các công cụ dịch thuật Wordbased Classic, có thể được sử dụng dễ dàng và không phức tạp như SDL Trados. Wordfast Pro đi kèm với giao diện tùy biến, hỗ trợ cho một số lượng lớn các định dạng tập tin. Với tính năng Transcheck, nó có thể giúp người sử dụng phát hiện và sửa lỗi ngữ pháp, dấu câu, cụm từ nhất quán và nhiều công dụng khác. Với phiên bản có kích thức 2MB, Wordfast Classic là phiên bản nhẹ hơn của chương trình, nhưng vẫn mang những tính năng cần thiết của công cụ hỗ trợ dịch thuật. Tuy nhiên, nhược điểm của Wordfast Classic là chỉ hỗ trợ một số lượng hạn chế các định dạng tập tin, do vậy nó không thể thực hiện dễ dàng với một khối lượng lớn tài liệu dịch. 2.1.3.
MemoQ
Tương tự như Wordfast, MemoQ có giao diện trực quan hơn, và có thể sử dụng tất cả các tính năng hỗ trợ dịch thuật như các loại phần mềm khác, ví dụ, tra cứu các thuật ngữ, kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp của bản dịch, báo cáo tình trạng của bản dịch, phát hiện những từ, cụm từ, phân đoạn chưa được dịch. Ngoài ra, công cụ tìm kiếm mới cho phép người sử dụng tìm các từ và cụm từ bên ngoài MemoQ và dễ dàng dán chúng vào bản dịch; hơn nữa, người sử dụng có thể tạo các bản sao lưu trên đám mây, rất thuận lợi khi dịch các dự án lớn mà chiếm nhiều không gian trên máy tính cá nhân. Là một phần mềm ngoại tuyến, người sử dụng MemoQ Pro phải mua phần mềm này với giá 770$ theo niêm yết trên website của nhà sản xuất, sau này phải chi trả chi phí 20% giá gốc cho việc nâng cấp hằng năm.
Công cụ hỗ trợ dịch thuật trực tuyến (online CAT tool)
Trong số các công cụ hỗ trợ dịch thuật trực tuyến hiện được sử dụng trong thị trường dịch thuật hiện nay, nghiên cứu này chỉ tập trung vào hai công cụ phổ biến nhất bao gồm: MateCAT và SmartCAT. 2.2.1.
MateCAT
MateCat, viết tắt của Công cụ Hỗ trợ dịch tự động nâng cấp (Machine Translation Enhanced Computer Assisted Translation), là một dự án nghiên cứu trong 3 năm (11/2011- 10/2014) được tài trợ bởi Chương trình Khung lần thứ 7 của Liên minh Châu Âu về nghiên cứu, phát triển và thực hiện công nghệ. Dự án này nhận được hơn 2.5 triệu Euro từ nguồn tài trợ Châu Âu. Dự án liên doanh được điều phối bởi FBK (Fondazione Bruno Kessler), trung tâm nghiên cứu quốc tế có trụ sở tại Trento, Ý. MateCat được phát hành dưới dạng phần mềm có nguồn mở theo Giấy phép Công cộng (LGPL) từ Quỹ Phần mềm Miễn phí.
Không giống như Wordfast, MemoQ và SDL Trados, MateCAT là một chương trình dịch thuật dựa trên mạng (web-based translation program), có nghĩa là điều duy nhất mà người sử dụng cần đó là máy tính có kết nối mạng Internet. MateCAT là một công cụ hỗ trợ dịch thuật rất tốt với giao diện dễ sử dụng. Nó cung cấp một số lượng lớn các từ, cụm từ tương thích của tài liệu gốc cho văn bản dịch hơn các phần mềm CAT khác bởi vì cơ sở dữ liệu của nó có khoảng trên 20 tỉ từ vựng trong bộ nhớ dịch chung. Ngoài ra, người sử dụng còn có thể sử dụng bộ nhớ dịch của mình, và dĩ nhiên của hệ thống dịch tự động.
SmartCAT
Điều duy nhất cần để bắt đầu sử dụng công cụ SmartCAT miễn phí là đăng ký trang web, với tư cách là freelancer hoặc công ty, tùy theo nhu cầu của người sử dụng. Nếu là một freelancer, trang web cho phép người sử dụng tải tài liệu lên để dịch, hỗ trợ việc dịch và cho phép tải xuống Journal of Inquiry into Languages and Cultures ISSN 2525-2674 Vol 2, No 3, 2018 254 sau khi dịch xong. Nếu người sử dụng là một công ty, có thể tạo dự án, quản lý chúng, tìm người để dịch tài liệu trực tiếp trên trang web, quản lý quyền truy cập vào nhân viên của bạn, v.v.
Khi lần đầu tiên đăng nhập hệ thống, trang chủ – đó là trang dự án – sẽ trống, nhưng khi bắt đầu làm việc, sẽ có nhiều bản dịch hơn. Chương trình hỗ trợ hơn 30 loại tệp. Công cụ này tốt hơn các công cụ khác bởi tính năng nhận dạng ký tự quang học (OCR), nghĩa là nó có thể dịch các tệp dựa trên hình ảnh như tệp PDF. Thật vậy, khả năng nhận dạng ký tự quang học tiên tiến của SmartCAT hiện đang đứng đầu thế giới, tuy vậy, người sử dụng phải trả một khoản phí nhỏ để sử dụng tính năng này.
SmartCAT cung cấp một loạt đầy đủ công nghệ tự động hóa việc dịch thuật cho các công ty và cá nhân biên dịch, ngoài ra còn giúp họ kết nối và công tác với nhau dễ dàng hơn. Đặc điểm độc đáo của Smartcat là: – Tự do truy cập với một số lượng người sử dụng không hạn chế; – Bộ nhớ dịch dễ xây dựng và dễ dàng xuất/nhập từ điển thuật ngữ; – Thống kê chi tiết dự án – Thị trường bao gồm 120,000 người dịch tự do (freelancer) và người cung cấp dịch vụ (LSPs) – Tự động trả phí (nếu có)
Kết luận
Tóm lại, tất cả các phần mềm hỗ trợ dịch thuật ngoại tuyến bên cạnh những ưu điểm là cung cấp những chức năng hữu ích như bộ nhớ dịch, hỗ trợ cho công tác dịch thuật và đảm bảo sự nhất quán, tăng năng suất và chất lượng bản dịch, vẫn còn đối mặt với một số hạn chế. Đáng nói nhất là chi phí để mua và chi trả cho việc nâng cấp phần mềm hỗ trợ dịch thuật. Ngoài ra, tùy đặc điểm và tính năng phức tạp của các loại phần mềm, người sử dụng cần thời gian và công sức để học cách sử dụng thành thạo các tính năng của phần mềm đó để ứng dụng trong công việc dịch thuật.
Các công cụ hỗ trợ dịch thuật trực tuyến thường dễ sử dụng, hỗ trợ công tác dịch thuật nhanh làm giảm chi phí dịch thuật cho khách hàng, hơn nữa làm cho cuộc sống của biên dịch viên dễ dàng hơn. Tuy vậy, chúng không thích hợp trong việc ứng dụng vào việc dịch sách báo, thơ ca, tác phẩm văn học và các dự án khác của khách hàng. Dù sao đi nữa, sự phát triển các công nghệ như ứng dụng CAT và không ngừng nâng cấp các phần mềm là một cách tuyệt vời để theo kịp những thách thức của thời đại ngày nay.
